بنيان گذار سلطنت قاجاريه ؛آغا محمد خان قاجار كه تبارش به قوانلوها و تركان اغوز باز ميگردد،(استر آباد گرگان مركز قدرت ايل قاجار در نزديكى ضلع جنوبى شرقى درياى خزر )كه آغاز سلطنت را با امیدواری مردم ،امنیت و قدرت و بازسازی و تشکیل یک دولت مرکزی همراه بود. پس از مرگ نادر شاه افشار روسیه قسمت بزرگی از فتوحات او را به تصرف خود در آورده بود (مناطقی چون :قفقاز ،افغانستان و هند) و آغا محمد خان قسم خورد تا پس گرفتن اين مناطق از روسيه تاج پادشاهى بر سر نگذارد و پس از مدت كوتاهى همه مناطق را به خاك ايران باز گردانند و حتى گرجستان و تاتفليس را مال خود كرد و هنگام تاج گذارى و بستن شمشير پادشاهان صفوى كه اهميت تاريخى و دينى داشت سوگند ياد كرد تا به مذهب شيعه وفادار بماند.
او برای تسلط بر کل کشور و همچنین جلو گیری از شورش ایل های دیگر،پس از انتخاب تهران به عنوان پاييتخت براى تسلط قاجاريان بر كل بخش هاى كشور ،فرزندان و شاهزادگان خود را براى حكم رانى به مناطق مختلف كشور فرستاد. آغا محمد خان چيزى حدود پنجاه سال زمام كل امور كشور را در دست داشت ؛اما در پايان سال هاى عمرش بسيار مستبد و خون خوار شده بود و دائما سرداران و اطرافيان خود را به قتل ميرساند اما دو نيرو قدرتمند در ميان مردم وجود داشت .
١-علماى مذهبى كه در قم مستقر بودند .
٢-اشراف زادگان و شاهزادگان كه در شهر هاى مختلف داراى محبوبيت بودند؛و با آنكه قاجار ها تمايل داشتند تا دنبال رو صفويان باشند و علاوه بر داشتن يك دولت مركزى قدرتمند با غرب نيز روابط تجارى خود را افزايش دهند و با ارتباط گرفتن با قدرت هاى غربى همچون انگليس ،مرزهايى براى خود تعيين و تثبيت كنند اما مردم از استبداد و خون خوارى آغا محمد خان به ستوه آمده بودند تنها بخاطر روحانيون كه آنها را دعوت به آرامش ميكردند دست از شورش بر داشته بودند تا آنكه آغا محمد خان به دست چند تن از سپاهيانش كه همراه او براى بيرون راندن سپاه روسيه در ميدان جنگ بودند به قتل رسيد.؛و در حقيقت تكه تكه شدن و از بين رفتن يكپارچگى كشور از همان زمان آغاز شد.
پس از او فتحعلى شاه تاج شاهى بر سر گذاشت اما او فردى زن باره و فاسدى بود كه تمام اوقاتش صرف خوشگذرانى ميشد و بر عكس آغا محمد خان هيچ علاقه اى به كشور گشايى نداشت واز اين رو دخالت هاى قدرت هاى خارجى همچون روسيه و انگليس در امور داخلى كشور بسيار زياد شد و تنها دلخوشى ايران قشون و سپاهى بود كه كه بعد ها در زمان محمد شاه آن نيز از بين رفت و روس ها روز به روز بيشتر در ايران نفوذ پيدا كردند.
با به سلطنت رسيدن محمد شاه روسيه و انگليس به صورت علنى و آشكارنقش و نفوذ خود در امور كشور و دولت ايران را نشان دادند؛توجه انگليس به ايران و كمك به محمد شاه(نوه فتحعلى شاه) براى نشستن بر تخت شاهى براى دست يابى و حمله به هند و افغانستان (كه وضعى خاص داشت )از طريق ايران بود ؛ در آن زمان فرانسوى ها در افغانستان بسيار نفوذ داشتند و انگليس براى جلوگيرى از حمله احتمالى اميران افغان و همچنين پيشگيرى از نفوذ فرانسه در هند با ايران همراه و همسو شدند و در معاهده اى كمك متقابل ميان ايران وهند شرقى متعهد شد تا از مرز هاى ايران پاس دارى كند و همچنين از نظر نظامى پشتيبان دولت ايران باشد و هم چنين امنيت بازرگانان انگليسى ،هندى و ايرانى را تضمين كند؛از موارد ديگر اين معاهده وارداتى چون آهن و فولاد و كالاهاى عمده از انگليس و هند بود.
حقيقت تلخ دوران قاجار اين بود كه ايران تنها يك بازيچه براى قدرت هاى سياسى غرب تلقى ميشد و ارتباط با قدرت هاى اروپايى تنها براى حفظ و ارتقا منافع آنها و پيشرفت بسيار اندكى در ايران بود . کتاب مسافرت در ایران نوشته جمیز موریه و کتاب رخ لاله از همین نویسنده شروعی بود برای نفوذ و تاثیر فرهنگ غربی در ایران ؛ از طرف دیگر اختلاس و بی نظمی و بی کفایتی دربار فتحعلی شاه انقدر زیاد شد که حتی پس از نوشتن معاهده های گلستان و فین کن اشتاین هم سپاه روسیه خاک ایران و بخصوص تبریز را تخلیه نکردند و نفوذ هر چه بیشتر بیگانگان و نا کامی ایران را به دنبال داشت.
معاهده ی فین کن اشتاین
در این معاهده انگلیس که سعی داشت ،روسیه را از مناطق تحت کنترل خودش دور نگه دارد با رایزنی و گفتگو و نفوذش در دربار؛ بانی امضا این معاهده شد که در نهایت ایران برای آتش بس جنگ ایران و روسیه نخجوان و ایروان را به روسیه واگذار نمود و تنها دستاوردش تعداد اندکی دانشجو ایرانی را به اروپای شرقی اعزام کرد .
معاهده ی گلستان و معاهده ی ترکمنچای
در این معاهده نیز ایران گرجستان ،قفقاز ،دربند ،باکو ،شیروان و گنجه،قره باغ ،داغستان را از دست داد؛چیزی از این معاهده نگذشته بود که ایران با شکست برابر سپاه روسیه در آذربیجان دوباره پای معاهده دیگری را امضا نمود که با نام ترکمنچای معروف شد که طی آن ایران نه تنها هیچ یک از مناطق از دست رفته اش را باز پس نگرفت که این بار حق کشتیرانی و تجارت در دریای خزر را نیز از دست داد و طی این پیمان نامه ایران حاکمیت خود را از شمال رود ارس را نیز از دست داد؛کوه های آرارات و ایغدیر را به روسیه واگذار کرد و متعهد شد تا ۱۰کرور تومان نیز به عنوان غرامت به روسیه پرداخت کند ونیز در هر منطقه و نقطه از ایران اجازه زدن کنسولگری ونماینده بازرگانی را نیز به روسیه واگذار کرد و در مقابل تنها روسیه متعهد شد تا از پادشاهی ولیعهد عباس میرزا در آینده حمایت کند . در سال ۱۸۳۷ محمد شاه برای تصرف هرات لشکر کشی کرد و این لشکر کشی دولت انگلیس را نگران و در نهایت باعث قطع روابط میان ایران و انگلیس شد اما در سال ۱۸۴۳با فشار و تهدیدات بسیار سپاه انگلیس محاصره هرات پایان گرفت ایران عقب نشینی کرد و روابط دو کشور از سر گرفته شد . در حقیقت روس ها از شمال و انگلیسی ها از جنوب هر روز نفوذ و فعالیت بازرگانی و همچنین گرفتن خاک از ایران پیشروی داشتند و تا زمان صدارت امیر کبیر که تا حدودی توانست جلو تکه و پاره شدن ایران را بگیرد این غارت ها ادامه داشت .
امیر کبیر
میرزا تقی خان ملقب به امیر نظام و فرمانده کل قشون شاه ،پسر یک سر آشپز ساده بود که از دل و تبار مردم به صدارت ایران رسیده بود؛نفوذ و محبوبیت او در میان مردم و طرز فکرش در مقابل اروپاییان ،به طرز حیرت آوری در اذهان مردم رخنه کرده بود؛در آغاز صدارت با یک خزانه خالی و درباری آشفته روبرو شد و همچنین سرکشی و نافرمانی آصف الدوله حکم ران خراسان ونایب التولیه آستان قدس که مدت ها بود مالیات و در آمد مشهد را نداده بودند در افتادو پس از بر تخت نشستن ناصر الدین شاه هم که یک جنگ تمام عیار بر علیه دولت مرکزی به راه افتاد که مجبور به ساکت کردن همه اقشار و پایان دادن به شورش های داخلی شد.
سه قشر قدرتمند و تاثیر گذار در ایران در زمان صدارت امیر کبیر
۱-اشراف جاهل اما نیرومند
۲-بازرگانان ثروتمندی که با دنیای غرب در ارتباط بودند
۳-روحانیون که مردم گوش به فرمان آنها بودند
از اصلی ترین فعالیت های امیر کبیر میتوان به :
۱-حذف عناوین و القاب مکاتب اداری
۲-شروع تجارت جدی جنوب ایران با هند بدون واسطه
۳-تحول در ادبیات معاصر ایران (تاسیس دارالفنون)
۴-ساخت بازار بزرگ تهران
۵-تشکیل ارتشی تازه که در آن تنها ایرانیان حضور داشتند و سربازان حقوق دریافت میکردند و قشون شاهی را منحل کرد.
او در سال ۱۸۵۱به دستور ناصر الدین شاه بر کنار و ۱۸۵۲ به قتل رسید ._دارالفنون به منظور نظامی جدید در تحصیل و یادگیری علوم جدید و زبانهای مختلف خارجی تاسیس شد تا فارغ التحصیلان بتوانند برای ادامه تحصیل به اروپا اعزام شوند تا بعد ها در مشاغلی که در ارتباط با کشور های غربی بود مشغول کار شوند؛در سال ١٨٥٨چهل ودو نفر از دارالفنون به اروپا اعزام شدند و آغاز گر تحولى بزرگ در جامعه ايران شد و هنگامى كه در سال ١٨٥٩ نخستين كابينه ی شوراى وزيران در ايران تاسيس شد راه براى مردم عادى اما تحصيلكرده به اين كابينه باز شد گرچه شوراى وزيران بیشتر نمادين بود و شاه ميتوانست تصميمات واقدامات وزیران را بى اثر كند و به همان رويه سابق امتيازات زيادى را به سفيران ونمايندگان خارجى اعطا كند.
تلگرافخانه
در سال ١٨٥٨براى توسعه مخابرات كشور تلگرافخانه در ايران راه اندازى شد كه پس از امضاى قرار دادى ميان ايران و انگليس در سال ١٨٦٢چهارده ايستگاه مخابراتى كه متعلق به يك شركت هند و اروپا بود تاسيس شد ،این تلگرافخانه ها برای انگلیس اهمیت زیاد داشت که ارتباط لندن با دهلی را سریع و آسان تر میکرد ؛در حقیقت تمام رد وبدل کردن اطلاعات دولت ایران که از طریق تلگراف انجام میشد ؛از اين طریق زیر نظر اروپاییان بود.
فعاليت تجارى و صنعتى ايران با غرب از زمان شاه عباس صفوى كه علاقه زيادى به ارتباط با دنياى غرب داشت آغاز شده بود و اصفهان به عنوان پاييتخت بازرگانى و صنعتى بود ؛كه در زمان قاجار پاييتخت سياسى به حساب مى آمد؛اما در زمان قاجار نا به سامانی داخل کشور که ثمره یک گذار اقتصادی و عدم توازن میان اقشار مختلف مردم شده همواره باعث دلسردی مردم و سو استفاده بیگانگان شده بود و شاید بزرگ ترین عیب و نقص قاجاریان که بسیار بزرگ و عمیق هم بود؛پنهان کاری و فساد شدید در دربار شاهنشاهی و بی لیاقتی شاهان قاجار بود .
در ابتداى حكومت قاجار آغا محمد خان بيست و اندى ضرابخانه و مركز توليد طلا و نقره ايجاد كرد و پس از او نيز فتحعلى شاه دستور افزايش ضرابخانه ها را صادر كرد اما استفاده ازسكه هاى اروپايى و پياستر عثمانى و دوكات هلندى انقدر در ميان بازرگانان خارجى در ايران رواج داشت كه سكه هاى ايرانى بسيار كم شده بود و بازرگانان ايرانى نيز از همان سكه هاى رايج استفاده ميكردند.
دوران تاریک حکومت ناصر الدین شاه
روابط بسیار نا پایدار او در اداره امور کشور و همچنین روحانیون که در آن زمان تاثیر مستقیمی بر افکار مردم داشتند و همچنین سفر های گاه و بی گاه او به اروپا که برای تامین مخارج آن ،امتیازهای بیشماری را به سفیران روسیه و انگلیس میداد باعث شده بود تا بیگانگان شیوه زورگویانه ای نسبت به همه امور داخلی ایران داشته باشند . او در روابط اش با روحانیون ؛(اولین بار در ماجرای امتیاز تنباکو در سال ۱۳۰۹ و دومین بار در زمان ملی کردن نفت ایران از سوی دکتر مصدق در سال۱۳۳۰ ) بسيار بد عمل كرد كه باعث شد حمايت روحانيون از ناصر الدين شاه و تقریبا تمام اعتبار خاندان قاجار در میان مردم و روحانیون از بین برود . اجازه نامه رويتر يكى از حركت هاى نادرست ناصرالدين شاه بود ،او تنها براى تامين هزينه هاى سفرش به اروپا حاضر شد تا طى اين اجازه نامه از تمامى معادن كشور به جز طلا و نقره و سنگ هاى قيمتى بهره بردارى شود ،همچنين استفاده از جنگل ها و معادن آب و تاسيس يك بانك و اداره پست و تلگراف خانه را به انگليس واگذار كرد و در مقابل تنها چهل هزار ليره براى هزينه سفرش دريافت نمود،ماجرا به اينجا ختم نشد و در سفر دومش به اروپا اينبار براى تامين هزينه سفر به سمت روس ها رفت و در مقابل دادن امتياز نفت سمنان و بهره بردارى ازشيلات شمال كشور مبلغى را دريافت و روس ها متعهد شدند تا قزاقخانه شاهنشاهى را سازماندهى و آموزش دهند. با آنكه پس از مدتى لغو امتيازات تنباكو انجام شد و با تضعيف انگليس ميدان براى روس ها باز تر شده بود اما مردم همچنان راضى نبودند ؛و همچنين پس از آن اشتباه بعدى را مصدق انجام داد كه پس از ملى شدن نفت ،حساب بازرگانان انگليسى را از دولت انگليس جدا نمود اين در حالى بود كه در چشم مردم ايران بازرگانان و شركت هاى نفتى انگليس از دولت آنها جدا نبود و باعث شورش و نا آرامى در كشور شد . سر انجام خوشگذرانی و بی لیاقتی ناصر الدین شاه یک روز قبل از جشن پنجاه سالگی سلطنتش در خرابه باستانی ری به دست میرزا رضا کرمانی با ضرب شلیک گلوله به قتل رسید و او بعدها اعتراف کرد که روحانیون و سید جمال الدین اسد آبادی نیز در قتل شاه همفکر او بودند . مظفر الدين شاه با وجود تن بيمارى كه داشت بر تخت سلطنت تكيه زد و او نيز براى درمان بيمارى دائما به اروپا سفر ميكرد که هزينه هاى درمانى هنگفتى را در پى داشت ،اولين قدم او براى تامين هزينه هاى درمانش گرفتن وام از روسيه بود،وامى با بهره پنجاه درصدى كه به مدت ٧٥ سال ادامه داشت كه در آن متعهد شده بود تنها از روسيه وام درخواست كند و اين حركت سلطه مالى روسيه در ايران را بسيار نمود . مسئوليت اداره گمرك آذربيجان و كرمانشاه را به سه نفر بلژيكى واگذار كرد . دومین وام را درست زمانی از روسیه درخواست کرد که جنوب کشور گرفتار حمله ملخ ها و قحطی و کم آبی شده بودند و در عوض کشتی هایی به خلیج فارس آورده شد (که سلطه انگلیس را کم کرده بود)و امتیاز جاده سازی در شمال کشور را به روسیه واگذار کرد . نفوذ بی حدو مرز خارجیان ،قحطی و خشکسالی ،مالیات های بسیار سنگین و فقر و دست تنگی مردم را به ستوه آورده بود و همین امر باعث شد تا تجار و روحانیون و مردم عادی دست به تحصن (بست نشینی)در حرم عبدالعظیم بزنند که آغازی برای مشروطه شد؛گرچه این نارضایتی ها وجنبش هااز زمان ناصر الدین شاه شروع شده بود اما همیشه به نحوی خاموش و سرکوب میشد اما مظفر الدین شاه از چنین استبدادی برخوردار نبود . در سال ۱۹۰۵میلادی تحصنی بزرگ تر و دور از انتظار شاه و دولتش انجام شد که مردم وبازرگانان و روحانیون خواستار تاسیس عدالتخانه و خلع صدراعظم آن زمان امین الدوله بودند و شعار زنده باد ملت ایران را سر دادند همان روز شاه وعده داد تا عدالتخانه ای در تهران تاسیس کند اما به قولش عمل نکرد و نزدیک به یک سال بعد تحصنی سازماندهی شده دیگر براه افتاد که تعدادی از مردم هم با موافقت دولت انگلیس در محوطه ی سفارت انگلیس تحصن کردند و سر انجام در سال ۱۹۰۶م فرمان مشروطیت و اولین انتخابات مجلس اتفاق افتاد ؛شورای ملی مقرر کرد تا رای دهنده ها حداقل بالای بیست سال داشته باشند ومرتدین اسلام ، مجرمین ،ورزشکاران و کارمندان دولت حق رای نداشتند.
روابط ایران و انگلیس در زمان قاجاریه
تاریخ نشان داده که از زمانی که ملکه الیزابت فرمان انحصار تجارت شرقی را برای کمپانی هند شرقی و به منظور تسخیر هندوستان را امضا نمود،سیاستمداران انگلیسی نیز نقشه اسارات و سو استفاده از ایران و ملت ایران و منابع فراوان و گران بها ایران را کشیدند؛ایران کلید و شاهراه دستیابی انگلیس به هند بود و از طرف دیگر نیز بازاری مناسب برای تجارت آنها به حساب می آمد . اولین اقدامات آنها تصرف جزایر مهم خلیج فارس به بهانه های مختلف بود؛بهانه هایی چون جلوگیری از دزدان دریایی و…… و همچنین پس از آنکه ایران با دادن امتیازاتی به پاریس حق حاکمیت کامل خود را از افغانستان و بخصوص خاک هرات از دست داد ،نفوذ انگلیس بر دولت مردان و حاکمان شهر های جنوبی بسیار زیاد شد . بعد ها اجازه کشتی رانی در کارون ،اجازه تاسیس تلگرافخانه ها ، امتیاز استخراج نفت و حفاری،اجازه بهره برداری از معادن ،تاسیس راه آهن وبسیاری امتیازات دیگر را به انگلیس واگذار شد . شهر هاى جنوبى كشور ،يزد،شيراز و كرمان تحت نفوذ بازرگانان انگليسى بود.
روابط ایران و روسیه
در سال ۱۲۴۳ معاهده ى تركمنچاى بيست ماه بعد از آتش بس ميان ايران وروسي با دخالت مستقيم دولت انگليس اتفاق افتاد و پس از آن ايران از داشتن كشتى جنگى در درياى خزر را از دست داد و هرگز به سرزمين هاى از دست رفته اش در معاهده ى گلستان ادعايى نخواهد داشت مهم ترين موضوع مدت اين قرار داد بود؛صد سال مدت زمانى بود كه ايران را در برابر روسيه كاملا بى دفاع مينمود ؛طى اين قرار داد روس ها تسلط كامل بر مرداب انزلى را به دست آوردند و شروع به اسكله سازى و ساخت انبار و سكان براى تجارت هاى خودشان کردند . ناصر الدين شاه در سال ١٢٩٣ تمامى حق شيلات و فروش و صيد ماهى را به روس ها داد و چون روس ها وسايل حمل و نقل و صيد بهترى داشتند و تحكم آنها از ايرانيان(صيادان ايرانى) بيشتر بود.
(مراكز اصلى شيلات ايران :آستارا ،حسن كياده ،مشهد سر،خوابه نفس ،خليج استر آبادو گمش تپه نام برد.)
امتيازات بسيار به بيگانگان در حقيقت از سال ١٣٠٧بعد از اولين سفر ناصرالدين شاه صورت گرفت ؛به طور مثال يكى از امتيازات مهم كه به روس ها واگذار كرد ؛امتياز استفاده جنگل هاى شمال ايران
١-استفاده از درختهاى زيتون
٢-استفاده از چوب شمشاد
٣-استفاده از چوب تمامى درخت ها
دادن امتياز كمپانى راه آذربيجان را به روس ها واگذار شد :
ساخت راه رشت به قزوين ؛قزوين به تهران ؛ قزوين به همدان و راه شوسه به تبريز
دادن امتياز بهره بردارى از معادن قراچه داغ آذربيجان :
معادن مس و آهن براى سال ها به دست روس ها داده شد
گرفتن وام هاى بيشمار از دولت تزارى روسيه و انگليس استعمارگر به دولت مردان فاسد ايرانى و سپس به دليل عدم پرداخت در مقابل دادن امتيازات سرمايه ملى ايران را به تاراج مى بردند . ايروان ،خوى مركز تجارت با درياى سياه ،قفقاز و عثمانى ،رشت و قزوين همگى تحت تسلط روسيه بود . قرارداد ١٩٢١ ايران و شوروى (روسيه) منجر شد تا شهر سرخس و اراضى مجاورى كه به آن منتهى ميشد در تصرف روسيه باقى بماند و احمد شاه به عنوان آخرين شاه قاجار در سال ١٣٠٤ خلع شد و درآذر ماه ١٣٠٤ مجلس موسسان به سلطنت رضا خان پهلوى راى دادند و با ١١٥ راى موافق بر تخت شاهنشاهى تكيه زد.
پادشاهان قاجاريه
آغامحمد خان ، فتحعلى شاه ،محمد شاه، ناصر الدين شاه ،مظفر الدين شاه ،محمد على شاه و احمد شاه در دوران سلطنت قاجاريه ايران بيشترين ارتباط با دنياى غرب را داشت و براى اولين بار كارخانه هاى انبوه ،چاپخانه ها،تلفن،اولين خط راه آهن،مدارس فنى و اعزام دانشجو و در نهايت تاسيس اولين مجلس در ايران (پارلمان) را نام برد.
قرار داد ها
امتياز رويتر :ايران و انگليس
واگذارى امتياز ساختن هر گونه راه آهن و سد دريا هاى خزر (مازندران)تا خليج فارس ؛بهره بردارى معادن به جز طلا و نقره
امتياز لاتارى :ايران وانگليس
امتياز تاسيس قمار خانه در مناطق مختلف ايران ؛امتياز تجارت توتون و تنباكو به مدت پنجاه سال به انگليس داده شد.
امتياز دارسى: ايران و انگليس
امتياز حفارى و استخراج نفت و تقسيم ايران به سه منطقه تحت نفوذ روسيه ،انگليس و منطقه بى طرف
امتياز تركمنچاى : ايران و روسيه
ايروان و نخجوان به روسيه واگذار شد و ايران حق كشتى رانى در درياى خزر را از دست داد
امتياز بانك شاهنشاهى بين ايران و انگليس
امتياز رژى دادن امتياز توتون و تنباكو ميان ايران و انگليس
امتياز معاهده پاريس :ايران و انگليس
احتياج به داشتن يك وسيله ارتباط سريع انگليس با هند كه بايد از ايران مى گذشت و ساختن و تاسيس تلگرافخانه ها
هنر ومعمارى
هنر در اين دوره تقليدى از سبك معمارى غربى و رواج و رونق هنرهايى چون گچ برى ،آيينه كارى و كاشى كارى و خوشنويسى ،نساجى ،نقاشى بوده است . كاخ گلستان ،مدرسه آقا بزرگ،مسجد و مدرسه سپهسالار ،تكيه دولت،دارالفنون ،بازار تهران ،نگارستان ،قصر فيروزه ،مسجد سلطانى ،شمس العماره ،دوشان تپه ،كاروان سراى امين الدوله ،خانه لاريه در يزد و موزه مقدم از بناهاى به جا مانده دوره قاجاريه است.
ويژگى هاى معمارى :
استفاده از پنجره هاى عمودى مشبك رنگى و استفاده از رنگ قرمز و ارغوانى و نقش گل هلندى در كاشيكارى و استفاده از نقوش تخت جمشيد و ايوان هاى عظيم و مرتفع ،ستون ها و سر ستونها در مركز بنا ها، استفاده از مصالحى چون سنگ و سيمان و آهن رايج بود.
نقاشى در اين دوره :
ابوالحسن خان غفارى ملقب به صنيع الملك در كشيدن چهره در ايران بسيار مشهور بود و پس از او نيز پسر برادرش محمد غفارى معروف به كمال الملك كه دقيق ترين ارائه هاى رنگ و روغن از واقعيت را به تصوير ميكشيد و بسيار معروف بود.
منابع:
۱-اسناد تاریخ دوره قاجار
خانباز بیانی
۲-تاریخ قاجار
محمد جعفرخورموجی
۳-اوضاع اجتماعی ایران در عهد قاجار
۴-تاریخ معصرایران از تاسیس تا انقراض سلسله قاجاریه
پیتر آوری
۵-تاریخ سیاسی معاصر
سید جلال الدین مدنی
۶-عصر بی خبری یا تاریخ امتیازات در ایران
ابراهیم تیموری
