تاریخ حکومت رانی اشکانیان به ۲۲۴-۲۴۷پیش از میلاد بر میگردد،این پادشاهی بزرگ ۴۷۱ سال به طول انجامید و در حقیقت طولانی ترین پادشاهی تاریخ ایران زمین به حساب می آید.
میتوان گفت اشکانیان بازماندگان اقوام استان های خوارزم ،مرو ،پارت وبخش عمده آنها از اقوام سکایی ها (پرنی )بودند. آنان (اشکانیان)مردمانی سلحشور ،تیر اندازان ماهر ؛ونا آرامی بودندکه مرگ طبیعی را بر خود ننگ میدانستند. این شاهنشاهی بزرگ و دراز مدت تاریخ ایران، از پادشاهی کوشانیان آغاز شده و پس از به قدرت رسیدن ارشک رهبر قوم پرنی ها (سکایی ها) به نام اشکانیان تغییر کرد؛شیوه حکومتی که ارشک ایجاد نمود فئودالی با مشارکت تمامی اقوام ایران زمین با توجه به رسوم و آیین های هر قومی بود.
چندین شهر به عنوان پاییتخت در زمان پادشاهی اشکانیان برگزیده شده بود که از جمله آنها به شهر های تیسپون، هگمتانه،صد دروازه،شوش ،نساء،ارشاک وشهر مهردادکرت بودند؛ که در واقع تیسپون پاییتخت زمستانی و همدان(هگمتانه)پاییتخت تابستانی شاهان بود.اولین پاییتخت این سلسله شهر نساء بود.
نام دار ترین پادشاه این دوران پس از ارشک ؛مهرداد اول بود که اشکانیان را به اوج قدرت رساند ،ایران در زمان او از شرق تا رود سند گسترش یافته بود و شهر مهردادکرت را با نام خود ساخت.
اشکانیان شاهانی بودند که مقدونی ها (سلوکیان)را از ایران بیرون راندند و کشور را در برابر هجوم رومیان و چینیان حفظ کردندو سوار نظام آن زمان همواره در تاریخ به چالاکی و مهارت زبانزد بوده است زیرا که پیروزی های زیادی در مقابل سپاه رومیان به خصوص سردار بزرگ رومیان کراسوس که در نبرد حران به دست آوردند؛در واقع سوار نظام به دو دسته اصلی تقسیم میشد:
۱-سوار نظام سبک اسلحه
۲-سوار نظام سنگین اسلحه
مردم ایران که در زمان امپراتوری هخامنشی بر آن باور بودند که به جز هخامنشیان امپراتوری دیگری وجود ندارد اما سپس در دوران اشکانیان به تازگی پس از جنگ های پیاپی ایران و روم در آن زمان با حکومت مستقل و قدرتمند روم نیز آشنا شدند و سال ها بر سر مناطق مهمی چون ارمنستان و سوریه که اهمیت کلیدی داشتند نبرد کردند و در نهایت رومیان را مجبور به عقب نشینی کردند؛ و نخستین ارتباط سیاسی ایران و روم به سال ۹۶پیش از میلاد باز میگردد.
هنر و معماری:
هنر اين دوره را بايد در كتاب روميان و يونانيان جست وجو كرد زيرا كه هنر اشكانيان بيشتر به زبان انها نگارش شده است ؛اشكانيان دوره اى حدود پنج سده حكم رانى كردند و در طول اين سالها با هنر يونانيان كه توسط اسكندر به ايران وارد شده بود(هنر هلنى) به مقابله پرداختند البته اين گونه هم نبود كه هنر ايرانى بی پشتوانه و سلاح باشد اما تاثير زيادى از هنر يونان گرفته بود .
از مهم ترين هنر ها پيكره تراشى يا روبرو نمايي(تمام رخ) و دقت در جزئيات و اجزاى صورت بود .
لوح سيمين كه درباره ى زاده شدن اهورامزدا و اهريمنان است ،در لرستان پيدا شده كه گواهى بر هنر اصيل ايرانى است و امروزه در موزه سينسينانى نگه دارى ميشود؛بيشترين آثار هنرى و معمارى اين دوره را ميتوان درمناطق تركمنستان،لرستان و خوزستان يافت.
فلزات گران بها مانند طلا ونقره وهمچنین عاج های حکاحی شده وتندیس هایی از جنس مرمر
و ریتون ها(ساغر) که حدود ۵۰عدد از آن یافت شده که به سبک هنر هخامنشی و یونانی تزیین شده همگی هنر آن دوران را معرفی میکنند.
پيل اشكانى
برجسته ترین و مهم ترین دست آوردی که در زمان اشکانیان رخ داده است پیل یا باتری اشکانی است که در دنیا با نام های پیل بغدادی ،پیل پارتی و پیل اشکانی از آن یاد میشود که در منطقه بغداد امروزی که در آن زمان جزئی از ایران بود پیدا شده است.
ذخیره کردن انرژی برق در زمانی که هنوز چیزی بنام الکتریسیته کشف نشده بود یعنی ایرانیان موفق شده بودند برق را تولید و در وسیله ای ذخیره کنند؛قدمت این باطری به ۱۸۰۰تا۲۲۰۰سال پیش میرسد؛قدیمی ترین باتری دنیا در نگاه اول کوزه ای سفالی، تخم مرغ شکلی است با ارتفای ۱۴سانتی متر وقطر دهانه آن ۸سانتی متر که پس از کاوش دقیق آن میفهمیم که با یک برش عرضی به دو قسمت تقسیم شده است که در قسمت اول قیر و در قسمت دوم لایه های مسی به کار رفته و در آن محلولی از سرکه و آبلیمو میریختند.
گمان می رود که کاربرد این سفال (باتری)برای آب کاری زر بر روی دیگر فلزات و همچنین درمان برخی از مریضی ها با شوک الکتریسیته بوده است؛نکته جالب این است که بعد ها در مناطق دیگری از ایران زمین همچون لرستان شبیه این کوزه ها پیدا شده و محققان اعلام کردند که این وسیله ای برای استفاده عموم مردم بوده است ونه برای عده ای خاص.
سکه ها
سکه ها در آن زمان متشکل بود از نیم رخ صورت شاهان( نیم رخ از هر دو طرف صورتشان) که در دو طرف سکه نمایان میشده است و اغلب تاج شاهان تزیین شده با نقوش لنگر ومروارید بوده است؛همچون زمان هخامنشیان سکه طلا و نقره بوده اند.
در اواخر سلطنت اشکانیان شورش های داخلی زیاد شده بود و رومیان نیز این فرصت را غنیمت شمرده ودائما به مرز های ایران یورش میبردند و در نهایت در سال ۲۲۰میلادی به سرکردگی اردشیر بابکان این شاهنشاهی بزرگ خاتمه یافته و جای خود را به حکومت ساسانیان داد.
منابع :
۱-تاریخ سیاسی شاهنشاهی اشکانی
دکتر شروین وکیلی
۲-شاهنشاهی اشکانی
یوزف ولسکی ترجمه مرتضی ثاقب فر
