سلسله ساسانیان
ساسانیان بین سالهای۲۲۴تا۶۵۱میلادی بر ایران حکم رانی کردند ؛اردشیر بابکان بنیان گذار این شاهنشاهی بزرگ از ۲۲۴تا۲۴۱کشور داری کرد؛گفته میشود که ساسانیان از نژاد پارسیان بودند؛اردشیر فردی جنگجوو فاتح بود که بنام پادشاهی با کفایت،سازنده ومدبر میخواندنش ،پس از او نیز ساسانیان نزدیک به چهار صد سال این امپراتوری را حفظ کردند و پهنه ای بزرگ از آسیای باختر و یکی از ابر قدرت های جهان باستان به حساب می آمدند.
پاییتخت اصلی آنان تیسپون در نزدیکی بغداد بود؛اما اردشیر در شهر استخر به سال ۲۲۶میلادی تاج گذاری کرد؛این شهر به دست اردوان شاه پارسیان ساخته شده بود و در زمان ساسانی یکی از مهم ترین شهر ها به حساب می آمد.
زبان رایج در آن زمان متشکل بود از :
۱-پارسی(فارسی میانه)
۲-آرامی
۳-پارتی
۴-یونانی(به دلیل نفوذ زیاد یونانیان در زمان اشکانیان)
ساسانیان توانسته بودند مرز های ایران را از رود سند وپنجاب تا سواحل جنوبی فارس و تا کرانه های مدیترانه و حتی یمن را به زیر سلطه خود درآوردند؛در آن زمان فرمانروایی متمرکز وجود داشت شخص اول شاهنشاه بود و پس از او (وزرگ)ها بودند که بر ایالت های مختلف که هر کدام حاکمانی از طبقه اشراف داشتند نظارت میکردند،حکم آن ها پس از شاه قابل اجرا بود؛از لحاظ نظامی ساسانیان به سوار نظام سواره که از اشراف تشکیل میشد و سوار نظام پیاده که کشاورزان و مردم عادی بودند که در چهار سوی سرزمین ایران شرق،غرب،شمال و جنوب به دلیل حمله پی در پی اعراب حضور داشتند.حکومت ساسانی را از نظر وسعت (ایران)بسیار به دوران شاهنشاهی هخامنشی تشبیه میکنند.
این دوران از نظر فرهنگ و هنر بسیار با اهمیت است چرا که واپسین شاهنشاهی ایران قبل از حمله اعراب و ورود اسلام به این خاک است ؛هنر و فرهنگ ایرانی در زمان شاهنشاهی ساسانی نه تنهابر روم بلکه بر هند و چین ،اروپای غربی و آفریقا تاثیر بسزا داشت.
مشهورترین شاه ساسانی شاپور دوم بود که شخصا در جنگ ها شرکت مینمود و ایران در زمان او چه از لحاظ وسعت و چه از لحاظ هنر ،فرهنگ و معماری به حد اعلای خود رسیده بود ؛او را (پیروز)یا (سان شاه) می نامیدند.
در آن زمان هر پادشاه سکه هایی را با نام و عکس خود ضرب می کرد و در سرارکشور تنها آن سکه ها را استفاده مینمودند ؛بسیاری از ضرابخانه ها در شهر های
۱-بیشاپور
۲-دارابگرد
۳-اردشیر خوره (که اردشیر بابکان این شهر را با نام خود ساخت)
۴-استخر
۵-وهازأمد_کواد
از دیگر خصوصیتها این دوران باید به (مهر)هایی اشاره کرد که مخصوص حاکمان هر منطقه بود که در پایان نامه هایشان ثبت میکردند تا مشخص شود که نامه از کدام ایالت است.
هنرساسانیان
زمانی که از هنر این دوران سخن به میان می آید باید گفت که هنر معماری بیشتر از مجسمه سازی و نقاشی رونق داشته وآیینه ای از شکوه و عظمت هنر ساسانیان است؛اصل تقارن در ساخت بنا ها از خصوصیت اصلی معماری این دوران است.
معماری
طاق ها،ایوان ها، آتشکده ها و قلعه ها، کاخ ها از جمله آثار معماری به جای مانده ساسانیان است؛تاکید بر گنبد های تونلی هم نکته بارز این بنا هاست.
این بنا ها عموما از خشت و گل ،آجر و سنگ های تراش نخورده و البته گچ کاری های بسیار زیبا ساخته شده اند؛ اتاق های گنبد دار که از سه طرف دیوار و یک طرف باز بودند و همچنین ایوان های رفیع که بر هنر اسلامی بسیار تاثیر گذاشتند و انچه که به عنوان هنر اسلامی طلایی از آن یاد برده میشود وام دار هنر ساسانیان در زمینه معماری و موسیقی بوده است.
_مکان های تاریخی بر جا مانده:
۱-طاق بستان در کرمانشاه
۲-طاق کسری در تیسپون
۳-قلعه نظامی در رودخان گیلان
۴-قلعه بابک در آذربیجان
۵-قلعه شاپور خواست در خرم آباد
۶-بلاد شاپور در کهگیلویه و بویر احمد
۷-پل دختر در لرستان
۸-ایوان کرخه در شوشتر
۹-کاخ فیروز آباد در فارس
۱۰-کاخ ساسان در سروستان
۱۱-آتشکده فرنبغ در کاریان فارس
(آتشکده روحانیون)
۱۲-آتشکده آذربرزین مهر در کوه های ریوند نیشاپور (آتشکده کشاورزان)
۱۳-آتشکده آذرگشسپ در آذربیجان (آتشکده اشراف)
۱۴-آتشکده آذرناهید در شهر استخر
(آتشکده شاهان)
سقوط ساسانیان:
یزدگرد سوم آخرین پادشاه ساسانیان است که در سال ۶۳۲ میلادی در شهر استخر تاج گذاری کرد؛ در زمان پادشاهی او چند دستگی و تفرقه بسیار شد و هر حاکم برای خود سکه ای ضرب میکرد و شورش ها ی فراوانی علیه یزدگرد انجام میشد اعراب نیز دائما بر مرز های ایران حمله ور میشدند و در نهایت با فتح فارس و شهر استخر به دست عثمان بن ابی العاصی ساسانیان سقوط کردند؛اعراب قبایل زیادی همچون عبدالقیس را در ایران سکنی دادندو این گونه بود که حکومت های اسلامی در ایران آغاز شد و شاهنشاهی به پایان خود رسید.
منابع:
۱-ساسانیان از نگاه مورخین رومی از
آمیانوی مارسلینوس
۲-شاهنشاهی ساسانی از امیر حسین خنجی
۳-ایران باستان از نادر میر سعیدی
۴-سقوط ساسانیان از تورج دریایی
